Page 73 - XSTK6

bi¸t và kinh nghi»m cõa mët vài nhà chuyên môn. Do đó phương pháp này cũng
có h¤n ch¸ cơ b£n là: khi không có sü tham gia cõa các công cö thèng kê vào vi»c

chån m¨u nên tính khách quan r§t khó đưñc b£o đ£m, tø đó kéo theo các k¸t luªn
mang n°ng tính chõ quan. T§t nhiên đi·u đó không có nghĩa là không nên dùng
các phương pháp chuyên gia. Rõ ràng là ch§t lưñng m¨u phö thuëc nhi·u vào trình
đë cõa nhà nghiên cùu và kinh nghi»m cõa hå s³ trð thành mët công cö húu hi»u.
- Sai sè trong l§y m¨u: Khi l§y m¨u, do nhi·u nguyên nhân khác nhau, s³
không tránh khäi nhúng sai sè trong các sè li»u m¨u. Do đó, trưîc khi dùng các
phương pháp thèng kê đº phân tích, xû lí ta c¦n lo¤i bä các sai sè không đáng có ð
trong m¨u đã cho, có như vªy các thông tin thu đưñc sau xû lí mîi đ£m b£o tính
chính xác vîi đë tin cªy cao. Đº thuªn lñi cho vi»c xû lí, ta phân lo¤i các sai sè
như sau:

(i) Sai sè thô : sinh ra do ph¤m vi các đi·u ki»n cơ b£n cõa vi»c l§y m¨u
ho°c do sơ su§t cõa ngưíi thüc hi»n, ch¯ng h¤n, ngưíi kiºm tra cè ý chån ra các
s£n ph©m tèt đº kiºm tra khi đánh giá ch§t lưñng cõa lô s£n ph©m, ho°c ngưíi l§y
m¨u ghi nh¦m k¸t qu£ thu đưñc...
(ii) Sai sè h» thèng: là sai sè do không đi·u ch¿nh chính xác döng cö ho°c
không thèng nh§t giúa nhúng ngưíi l§y m¨u v· cách xác đành mët đ¤i lưñng nào
đó... d¨n đ¸n các k¸t qu£ quan sát đưñc bà sai l»ch.
(iii) Sai sè ng¨u nhiên: sinh ra do mët sè lîn các nguyên nhân mà tác đëng
cõa chúng nhä đ¸n mùc không thº tách riêng và tính riêng bi»t cho tøng nguyên
nhân đưñc. Ch¯ng h¤n, trong các cuëc thi thº thao, khi tøng thành viên trong Ban
giám kh£o đánh giá b¬ng cho điºm (các môn võ, thº döc döng cö...), s³ có giám
kh£o cho hơi cao, l¤i có ngưíi cho th§p hơn mët chút, đó chính là sai sè ng¨u nhiên.

Trong ba lo¤i sai sè trên, sai sè thô, sai sè h» thèng c¦n phát hi»n sîm và
lo¤i bä, còn sai sè ng¨u nhiên không thº lo¤i bä đưñc trong méi l¦n l§y m¨u.
- Phương pháp lo¤i bä sai sè thô: Khi ti¸n hành lo¤i bä sai sè thô (sè
li»u l¤) ta c¦n chú ý:
(i) Trưîc tiên c¦n kiºm tra xem có sơ su§t ho°c có vi ph¤m các nguyên t­c
cơ b£n khi thu thªp sè li»u không?
(ii) Thû lo¤i bä x 0 là sè li»u bà nghi ngí rçi ti¸n hành xû lí sè li»u xem k¸t
luªn có khác so vîi khi giú l¤i x 0 hay không? N¸u không có sai khác đáng kº thì
nên giú l¤i sè li»u x 0.

(iii) Nên tham kh£o các tài li»u chuyên môn liên quan có thº gi£i thích cho
vi»c xu§t hi»n sè li»u l¤ này sau đó mîi quy¸t đành nên giú hay nên bä.
Gi£ sû ta có dãy sè li»u: x 0 , x 1 , · · · , x n ð đó x 0 bà nghi ngí là sè dà thưíng (giá
x 0 − x
trà nhä nh§t ho°c lîn nh§t) trong dãy sè trên. Khi đó ta xét đ¤i lưñng: T =
s
(x: trung bình m¨u, s: đë l»ch chu©n m¨u hi»u ch¿nh, xem ph¦n 3.2.3).
(i) N¸u T > t α/2 (n − 1) thì lo¤i bä giá trà x 0 ra khäi dãy các sè li»u trên.
(ii) N¸u T ≤ t α/2 (n − 1) ta k¸t luªn dãy sè li»u trên không có sè dà thưíng,
trong đó t α (n) là giá trà tîi h¤n mùc α cõa phân phèi Student n bªc tü do (xem
ph¦n 3.4.2). Trong thüc t¸ tùy yêu c¦u chính xác cõa vi»c xû lí sè li»u ngưíi
ta thưíng l§y α ð các mùc tø 0,01 đ¸n 0,05. Vi»c đưa ra tiêu chu©n lo¤i bä sai

70