3.2.2 Điều kiện đủ để hàm số khai triển được thành chuỗi Fourier
Định lý Dirichlet
Nếu hàm $f(x)$ tuần hoàn với chu kỳ $2\pi $, đơn điệu từng khúc và bị chặn trên $[-\pi ,\pi]$ thì chuỗi Fourier của nó hội tụ tại mọi điểm trên đoạn đó. Tổng $S(x)$ của chuỗi ấy bằng $f(x)$ tại những điểm liên tục của hàm, còn tại những điểm gián đoạn $x=c$ của hàm thì tổng của chuỗi ấy bằng trung bình cộng các giới hạn phải và giới hạn trái của hàm, tức là: $$S(x)|_{x=c} =\dfrac{f(c+0)+f(c-0)}{2}.$$
Ví dụ 1
Khai triển thành chuỗi Fourier hàm $f(x)$ tuần hoàn với chu kỳ $2\pi $, xác định bởi $f(x)=2x,\forall x\in [-\pi,\pi]$.
Để khẳng định hàm số đã cho có thể khai triển thành chuỗi Fourier và dễ dàng chỉ ra các điểm gián đoạn của hàm số (tại đó hàm số không khai triển được thành chuỗi Fourier) chúng ta nên vẽ đồ thị của hàm số đã cho.
Tiếp theo, căn cứ vào giả thiết bài toán (kết hợp quan sát đồ thị hàm số vừa vẽ) để khẳng định $f(x)$ thỏa mãn các điều kiện của định lý Dirichlet nên khai triển được thành chuỗi Fourier.
Căn cứ vào đồ thị, ta thấy hàm số đã cho bị gián đoạn tại các điểm $x=(2k+1)\pi ,{\rm \; }k\in \mathbb{Z}$ nên $\forall x\ne (2k+1)\pi ,{\rm \; }k\in \mathbb{Z}$, ta có $$f(x)=\dfrac{a_{0} }{2} +\sum _{n=1}^{+\infty }(a_{n} \cos nx+b_{n} \sin nx) =\sum _{n=1}^{+\infty }b_{n} \sin nx =\sum _{n=1}^{+\infty }(-1)^{n+1} \dfrac{4}{n} \sin nx.$$ Vậy, $$f(x)=4\left(\sin x-\dfrac{\sin 2x}{2} +\dfrac{\sin 3x}{3} -\cdots \right),\quad \forall x\ne (2k+1)\pi ,{\rm \; }k\in \mathbb{Z}.$$
Tại $x=(2k+1)\pi ,{\rm \; }k\in \mathbb{Z}$, ta có $S(x)=\dfrac{2\pi +(-2\pi )}{2}=0$.
Chú ý. Nếu hàm $f(x)$ tuần hoàn với chu kỳ $2\pi $ thì $\int\limits_{-\pi }^{\pi }f(x)dx =\int\limits_{a}^{a+2\pi }f(x)dx $ ($a$ là số bất kì). Do đó $$a_{0} =\dfrac{1}{\pi } \int\limits_{a}^{a+2\pi }f(x)dx,\quad a_{n} =\dfrac{1}{\pi } \int\limits_{a}^{a+2\pi }f(x)\cos nxdx,\quad b_{n} =\frac{1}{\pi } \int _{a}^{a+2\pi }f(x)\sin nxdx.$$
Ví dụ 2
Khai triển thành chuỗi Fourier hàm $f(x)$ tuần hoàn với chu kỳ $2\pi $, xác định bởi $f(x)=\dfrac{x}{2} ,\forall x\in [0,2\pi ]$.
Để khẳng định hàm số đã cho có thể khai triển thành chuỗi Fourier và dễ dàng chỉ ra các điểm gián đoạn của hàm số (tại đó hàm số không khai triển được thành chuỗi Fourier) chúng ta nên vẽ đồ thị của hàm số đã cho.
Tiếp theo, căn cứ vào giả thiết bài toán (kết hợp quan sát đồ thị hàm số vừa vẽ) để khẳng định: $f(x)$ thỏa mãn các điều kiện của định lý Dirichlet, nên khai triển được thành chuỗi Fourier.
Căn cứ vào đồ thị, ta thấy hàm số đã cho bị gián đoạn tại $x=2k\pi ,\,k\in \mathbb{Z}$. Nên: $\forall x\ne 2k\pi,\, k\in \mathbb{Z}$, ta có: $$f(x)=\dfrac{a_{0} }{2} +\sum\limits_{n=1}^{+\infty }(a_{n} \cos nx+b_{n} \sin nx) =\dfrac{a_{0} }{2} +\sum\limits_{n=1}^{+\infty }b_{n}\sin nx =\dfrac{\pi }{2} -\sum\limits_{n=1}^{+\infty }\dfrac{1}{n} \sin nx.$$